Stefan Wawrowski

"W 1939 roku miałem 10 lat. Pamiętam, że 1 września 1939 roku to był piątek. Na targowicy – która wówczas była w centrum miasta, w miejscu gdzie obecnie jest mały park – zbierali się ludzie. Przyjechały furmanki, handlarze rozstawiali swoje towary. Moja przyszła żona odprowadzała stryja na pociąg. Stryj tak jak wielu innych został zmobilizowany i wyjeżdżał do jednostki. Później miało się okazać, że nigdy już nie wróci do domu. W pewnym momencie od zachodniej strony miasta nadleciały samoloty. Był duży huk. Zaczęły spadać bomby. Na szczęście nie na centrum miasta, gdzie było pełno ludzi. Wybuchały na obrzeżach, około sześciu koło kościoła, kilka przy stacji kolejowej. Zaczęła się panika, ludzie gdzie tylko mogli uciekali z targu. Niedługo po samolotach zjawili się w mieście niemieccy żołnierze. Trzeba pamiętać, że w tamtym czasie granica z III Rzeszą przebiegała niedaleko Mławy, więc już przed południem Niemców było pełno w mieście. Przybyli samochodami, motocyklami, nawet rowerami. Przybyli, no i zostali na długie lata. Nikt się nie spodziewał wtedy, że to aż na tak długo. 

Zofia Oprzałkowska 

"Przed wybuchem wojny uciekliśmy z mamą na wieś, tata został w Raciążu. Ponieważ nie było tam warunków mamusia powiedziała, że co będzie to będzie, wracamy do domu. Pierwszy patrol niemiecki spotkaliśmy przy ul. Płockiej, koło domu pani Arceuszowej. Przestraszyliśmy się niemieckich motorów z koszami, które przejeżdżały przez Raciąż. Utkwił mi z tego wydarzenia obraz Żyda, bitego przez Niemca, który zeskoczył z jednego z motorów. Bardzo to przeżyliśmy, byliśmy przerażeni, myśleliśmy, że jeśli jest taki początek, to jak będzie dalej. Doszliśmy szczęśliwie do domu.

Barbara Brzosko

"Nikt sobie nie zdawał sprawy z tego, że zaczyna się wojna światowa ani ile ona potrwa, ani co się wydarzy. W piątek o piątej rano usłyszeliśmy, że jest wojna. Po niedługim czasie nadleciały samoloty. Przekonaliśmy się osobiście, że wojna wybuchła. Jedna bomba spadła za kościołem. Ludzie dowiadywali się o tym, także za pośrednictwem radia, którego posiadanie potem zostało zabronione. 1 września 1939 r. miałam 13 lat. Wielu mieszkańców wpadło w panikę, zastanawiali się co zrobić. Dużo osób zaczęło uciekać z miasta. To też okazało się niebezpieczne. Na drogach było wielu uchodźców – cywili i żołnierzy. Niemcy z samolotów strzelali do ludzi. Moja rodzina też postanowiła opuścić Raciąż. Uciekaliśmy przez łąki do rodziny Bulaszewskich, do Kossobud. Mama była chora. Na wóz rzuciliśmy pierzynę, a na nią położyliśmy mamę i ją przykryliśmy. Była tak słaba, że nie miała siły iść. Chowaliśmy się w wykopach. Samoloty bardzo nisko latały. Wszędzie było pełno trupów i różnych rzeczy, które upuścili uciekający ludzie. W Mławie był front. Uciekinierzy kierowali się w głąb Polski i trafiali między innymi do Raciąża. W końcu wróciliśmy do miasta. 

Halina Arceusz

"Z czasów dzieciństwa pamiętam niewiele. Później, gdy miałam 9-10 lat już trochę więcej. Zwykle przed Wielkanocą było dużo przygotowań, zwłaszcza świątecznego jedzenia. Na stole obowiązkowo musiało znaleźć się mięso. Piekło się makowiec, ciasto drożdżowe, baby wielkanocne. Piekło się też chleb. Wspólnie z braćmi malowaliśmy jajka, które były nieodłącznym elementem Świąt Wielkanocnych. Symbolem życia, siły, zdrowia. Do farbowania jaj wykorzystywano naturalne barwniki, takie jak łupiny cebuli, korę dębu, pędy młodego żyta. W Wielką Sobotę święcono pokarmy, wodę i ogień. Natomiast Niedzielę Wielkanocną rozpoczynała rezurekcja połączona z procesją i śpiewem pieśni „Wesoły nam dzień dziś nastał…”. Największą domową uroczystość stanowiło śniadanie wielkanocne. Rozpoczynało się je od podzielenia się jajkiem i składania sobie życzeń. Czas świąt upływał nam wyłącznie na odpoczynku i rozmowach w rodzinnym gronie. W Poniedziałek Wielkanocny na ulicach Raciąża panowała ogólna wrzawa. Od wczesnego ranka rozbrzmiewały krzyki i śmiech, zwłaszcza młodych dziewcząt obficie polewanych wodą przez kawalerów, czyli Śmigus-Dyngus. Graliśmy też z braćmi w wojnę na jajka. Gra polegała na tym, że stukaliśmy się czubkami jajek, jeśli jeden z nosków pękł gracz przegrywał. Zwyciężał ten, kto miał nierozbite jajko z obu stron. Było przy tym dużo śmiechu i zabawy.